Người ưa dòm ngó xét nét, phê phán người khác thường ít khi có thời gian biết được lỗi mình! Đó là một lẽ thường trong đời sống mà ít ai chịu để tâm suy xét? Nếu hằng ngày chúng ta cứ chằm chằm nhìn vào người, luôn để mắt, để tâm dõi theo từng việc làm của người, thì thời gian nào yên tĩnh rảnh rang để còn nhìn lại chính mình? Như vậy là chúng ta đã đánh mất thời khắc rất quý báu cho đời sống của mình rồi!Mất đi giây phút chiêm nghiệm thiêng liêng dành cho đời sống mình mà đáng lẽ ra mình phải được thụ hưởng. Và cuối cùng, chúng ta sẽ dần mất đi cơ hội để tiến bộ, chuyển hóa-để tự hoàn thiện ... Đã vậy, tâm ta luôn luôn dính mắc vào "chuyện người", luôn bị "chuyện người" lôi kéo, đưa đẩy dồn nén, rồi ngày đêm "nghĩ ra" sơ hở, bới móc khiếm khuyết (dù là rất nhỏ nhặt hay tuân theo mệnh lệnh chủ quan rất phiến diện) để lớn tiếng hay huênh hoang phán xét, buộc tội này nọ (...). Đó là một việc làm hại mình mà người hiểu rõ Chánh Pháp không thể có, người con Phật không thể quên lãng!
Suốt ngày tâm ta cứ chạy loanh quanh dõi theo người, nhìn ngó ra ngoài thì thời gian đâu để "nhìn lại chính mình" nữa? Không có một khoảng lặng yên an tịnh nào để nhìn lại coi thử "bản mặt/con người" mình thế nào thì làm sao mà biết dược những loạn động rất vi tế đang đêm ngày khuynh đảo trong tâm mà ngăn chặn, chuyển hóa kip thời? Làm sao có thể mong cầu để có được sự đổi thay của cuộc sống mình trở nên trong sáng, tốt đẹp?
Lục Tổ Huệ Năng cũng đã day: "Chớ dòm ngó vào lỗi người, mà hãy nhìn vào lỗi mình". Trong truyện ngắn "Cửa Tùng Đôi Cánh Gài" Thầy Nhất Hạnh cũng đã nói rõ điều ấy qua nhân vật "chàng dũng sĩ" xuống núi với chiếc gương thần trong tay của Sư phụ ban cho để hộ thân trên bước đường hành Đạo trừ gian, diệt ác cứu đời. Nhưng qua bao tháng ngày vị dũng sĩ trẻ có tấm lòng "thiết tha cứu đời" chỉ chuyên chú nhìn thấy lỗi người mà chưa hề nhìn vào gương để một lần nhìn thấy "gương mặt" thật của chính mình. Và cuối cùng, chàng đã mỏi mệt, bất lực trở về núi tìm lại Sư phụ mong nhờ cứu giúp. Tâm chàng đã bị điên đảo nhiễu nhương, nên không thể tự mở được đôi cánh cửa Tùng để lên núi gặp Sư phụ được? (đôi cánh cửa tùng ấy chỉ dành cho những bậc có tâm hồn thanh tịnh trong sáng mới mở được). Nhờ người bạn nhỏ đồng tu tình cờ xuống núi lấy nước gặp gỡ, nhắc nhở chàng tự soi mình vào chiếc gương thần kia, và than ôi! chàng chỉ kịp thét lên một tiếng thất thanh rồi quỵ ngã vì ảnh hiện trong gương là một con quỷ kỳ dị!?
Chàng dũng sĩ trẻ tuổi đầy nhiệt huyết kia chỉ mãi lo dòm vào "chiếc gương thần" để tìm lỗi người mà diệt trừ với lòng tự hào rằng chính mình mới là người hoàn thiện, cao quý, trong khi chưa có đủ thời gian tu luyện để trang bị đầy đủ "công lực uyên thâm" cho chính bản thân mình! Và chàng đã trở nên "một loài quỷ kỳ dị" từ hồi nào mà chính mình cũng chẳng hay?
Trong triết lý sống của Đạo Phật chúng ta vẫn luôn thấy có sự khuyến khích "góp ý/phê bình" nhưng việc làm ấy phải được xuất phát từ "Tâm Từ Bi", nghĩa là, luôn vì người, mong muốn cho người được hoàn thiện, tốt đẹp. Chỉ vì sự tốt đẹp an lành cho người mà "góp ý/ phê bình" chứ tuyệt nhiên không có ý nghĩ gì khác! Những người làm được điều này Đức Phật gọi là "bậc hiền trí". Kinh Pháp Cú (Phấm Hiền Trí-76) đã có dạy rõ "Người gặp được người hiền trí chỉ ra lầm lỗi và khiển trách mình những chỗ bất toàn, hãy nên kết thân cùng họ xem như bậc trí thức chỉ cho kho tàng bảo vật. Kết thân với người trí lành mà không dữ". Trong đời sống thực tế, "bậc hiền trí" đầy đủ trí tuệ và đức hạnh xem ra còn quá ít ỏi, mà kẻ "tham sân si mạn nghi tà kiến" thì ... hơi nhiều!
Nếu một người luôn phê phán chỉ trích, buột tội người khác nhưng về trí tuệ không hơn được người mà đạo hạnh cũng kém cỏi (đôi khi còn tệ hại hơn) thì liệu có thể tin tưởng vào những lời thô thiển, nông cạn, đầy rẫy oán thù ấy mà nghe theo hoặc đánh giá người khác ư? Người xưa đã dạy "Phải uốn lưỡi 3 lần trước khi nói", uốn lưỡi 3 lần là để suy nghĩ điều mình nói có chân xác, đúng đắn hay không? Uốn lưỡi 3 lần là để "lựa lời" nói hòa nhã, có đem lại lợi ích thiết thực cho người nghe mình nói hay không? Ngày nay, người "chịu khó" uốn lưỡi 3 lần như vậy thật hiếm thấy? Cũng chính vì lẽ ấy nữa mà lời nói thô bạo, khiếm nhã-đôi khi thật cay độc, ác tâm đã có cơ hội phát triển nẩy sinh, làm đảo điên thêm cho cuộc sống của mọi người!
Việc "phán xét lỗi người" là một điều cần làm, cần có vì mối quan hệ chung trong cộng đồng, để giúp nhau hoàn thiện; dựng xây đời sống ngày một tốt đẹp, an lạc. Nhưng nếu việc "phán xét" ấy không vô tư, không đúng đắn, không chính xác, nói tóm là không được phát xuất từ "Tâm Từ Bi" cao thương vị tha, thì sẽ vừa hại người và hại chính bản thân mình! Có một điều hiển nhiên ai ai cũng biết rồi, là "Nói thì dễ/Làm thì khó" nhưng dường như chẳng ai chịu "để tâm" mà "uốn lưỡi 3 lần" trước khi phê phán, chê trách người khác cả? Ở đời, chê người thì dễ mà tự chê mình thì dường như không hề có? Biết tự "phán xét" mình, tự "chê" mình mới là điều khó và đáng làm biết bao?
Đức Phật cũng đã ân cần khuyến dạy: "Nếu muốn khuyên người khác nên làm như mình, trước hãy sửa mình rồi sau mới sửa người. Tự sửa mình vốn là điều khó nhất" (Kinh Pháp Cú-159/ Phẫm Tự Ngã). Và "Tự thắng mình con vẻ vang hơn thắng kẻ khác. Muốn thắng mình phải luôn luôn tiết chế lòng tham dục!" (PC/104-Phẫm Ngàn)
Xem vậy, chuyện "Phán Xét Lỗi Người" không thể là việc dễ làm mà chúng ta có thể tùy tiện; ngược lại- rất cần hội đủ nhiều điều kiện của tự thân nghiêm nhặt mới có thể hoàn thành được trọng trách cao quý của một " Bậc hiền trí" với tâm nguyện " giúp đời/ cứu người"! Thiển nghĩ - lời dạy của Đức Phật trong Phẫm Pháp Trụ mãi mãi là lời mà người con Phật phải hằng ghi nhớ-để tự hoàn thiện mình trong cuộc sống vốn nhiều phiền lụy-khổ đau: "Chẳng phải cậy nhiều lời cho là người Trí- nhưng an tịnh không cừu oán, không sợ hãi mới là người có Trí" ...
Huệ Thành - Mang Viên Long
http://mangvienlong.vnweblogs.com/post/8359/208270